انواع استخدام در ایران

در این مقاله، به موضوع انواع استخدام در ایران پرداخته ایم. سایت ما با ارائه مقالات آموزشی، نکات حرفه‌ای و راهنمایی‌های ارزشمند، به شما کمک می‌کند تا در فرآیند جستجوی شغل موفق‌تر باشید. با همراهی وب‌ سایت رادیو استخدام، از آخرین اطلاعات شغلی و موقعیت‌های استخدامی مطلع شوید.

انواع استخدام در نظام دولتی ایران

آشنایی با انواع استخدام در نظام دولتی ایران و کشور از اهمیت بسیاری برخوردار است؛ چرا که نوع استخدام تأثیر مستقیم بر حقوق، مزایا، امنیت شغلی و حتی آینده بازنشستگی دارد.

انواع استخدام در نظام اداری ایران

بسیاری از کارجویان، هنگام امضای قرارداد از تفاوت میان انواع استخدام در ایران بی‌اطلاع‌اند و همین موضوع می‌تواند باعث بروز مشکلات حقوقی یا شغلی در آینده شود. در این مقاله، به‌طور مفصل به معرفی انواع استخدام در ایران، ویژگی‌ها، مزایا و معایب هر کدام پرداخته می‌شود.

استخدام رسمی

استخدام رسمی یکی از پایدارترین و معتبرترین انواع رابطه استخدامی در ساختار اداری جمهوری اسلامی ایران به شمار می‌رود که طی آن، فرد پس از قبولی در آزمون‌های استخدامی و طی مراحل قانونی، با امضای قرارداد رسمی، به‌عنوان کارمند دولت در یک نهاد یا سازمان دولتی مشغول به کار می‌شود.

استخدام رسمی چیست

این نوع استخدام بیشتر در وزارتخانه‌ها، سازمان‌های اجرایی، نهادهای حاکمیتی و دستگاه‌های تابع دولت انجام می‌شود و به دلیل مزایای گسترده و امنیت شغلی بالا، همواره مورد استقبال متقاضیان جویای شغل قرار گرفته است.

استخدام رسمی به چه معناست

وقتی می‌گوییم یک نفر استخدام رسمی شده است، یعنی او به‌عنوان یکی از کارکنان دائم‌الکار دولت شناخته می‌شود و رابطه استخدامی او با دستگاه اجرایی، رابطه‌ای ثابت، مستمر و تحت حمایت کامل قانون خدمات کشوری است. این نوع استخدام به معنای برخورداری از کلیه مزایای قانونی، امنیت شغلی در بلندمدت، دسترسی به خدمات بیمه‌ای، و امکان بازنشستگی با سنوات کامل است. به‌طور کلی، استخدام رسمی به‌نوعی تضمین آینده شغلی فرد در ساختار اداری کشور محسوب می‌شود.

مزایا و معایب استخدام رسمی

کارمندانی که در قالب رسمی در دستگاه‌های دولتی استخدام می‌شوند، معمولاً از سطح بالایی از امنیت شغلی و مزایای قانونی بهره‌مند هستند، اما این نوع استخدام خالی از ایراد هم نیست. در ادامه به مهم‌ترین مزایا و معایب آن اشاره می‌کنیم:

مزایای استخدام رسمی

• امنیت شغلی بسیار بالا و عدم امکان فسخ قرارداد جز در شرایط خاص قانونی

• بهره‌مندی کامل از بیمه بازنشستگی، بیمه درمان و مزایای تامین اجتماعی

• حقوق و مزایای مشخص و مطابق با قانون خدمات کشوری

• امکان ارتقاء شغلی در چارچوب نظام طبقه‌بندی مشاغل دولتی

• دسترسی به انواع تسهیلات رفاهی، وام‌های کم‌بهره، کمک‌هزینه‌ها و پاداش‌های سنواتی

• امکان انتقال به سازمان‌های دیگر دولتی در چارچوب قوانین موجود

• داشتن سهمیه در برخی تسهیلات آموزشی یا استخدامی برای اعضای خانواده

معایب استخدام رسمی

• فرایند استخدام پیچیده، رقابتی و زمان‌بر

• محدودیت در ترک شغل یا تغییر سازمان در برخی موارد

• کاهش انگیزه برای بهبود عملکرد در برخی کارکنان به دلیل امنیت بیش از حد

• عدم انعطاف در ساختار شغلی و احتمال مواجهه با بروکراسی شدید

• محدود بودن فرصت‌های ارتقا برای نیروهای جوان یا خلاق به‌دلیل ساختار سنتی سازمان‌ها

استخدام پیمانی

استخدام پیمانی یکی از رایج‌ترین شیوه‌های جذب نیروی انسانی در نهادهای دولتی و عمومی در ایران است که طی آن، کارمند برای مدت معین و با قرارداد مشخص، به‌خدمت گرفته می‌شود.

استخدام پیمانی چیست

این نوع استخدام بر پایه قوانین مدیریت خدمات کشوری انجام می‌شود و بیشتر برای جذب نیروهایی است که قرار است در بازه‌ زمانی محدود، اما با حقوق و مزایای مشخص، در ساختار دولتی مشغول به کار شوند. در این روش، رابطه کارمند با دولت موقتی است، اما نسبت به استخدام قراردادی از ثبات و ساختار قانونی بیشتری برخوردار است.

استخدام پیمانی یعنی چه

زمانی که یک نهاد دولتی یا عمومی برای انجام بخشی از وظایف خود به نیروی انسانی نیاز دارد اما تمایلی به تعهد بلندمدت یا دائمی ندارد، از استخدام پیمانی استفاده می‌کند. در این نوع جذب نیرو، فرد به عنوان «کارمند پیمانی» شناخته می‌شود و مدت قرارداد معمولاً یک تا پنج سال است، که پس از آن در صورت نیاز سازمان و رضایت طرفین، می‌تواند تمدید شود. این نوع استخدام امکان استفاده از بیمه، حقوق ثابت و برخی مزایا را برای کارکنان فراهم می‌کند، اما امنیت شغلی آن کمتر از استخدام رسمی است.

مزایا و معایب استخدام پیمانی

استخدام پیمانی در ایران گرچه مزایایی مانند دسترسی به بیمه درمانی، حقوق ثابت و حضور در ساختار دولتی دارد، اما محدودیت‌هایی هم دارد که باید مورد توجه قرار گیرد. مهم‌ترین مزایا و معایب استخدام پیمانی به شرح زیر هستند:

مزایا پیمانی شدن

• حقوق و مزایای مشخص بر اساس قانون خدمات کشوری

• برخورداری از بیمه تأمین اجتماعی و بیمه درمان

• امکان تبدیل وضعیت به استخدام رسمی در صورت داشتن شرایط لازم

• تجربه کاری در ساختار دولتی و امکان ارتقاء در صورت ادامه همکاری

معایب استخدام پیمانی

• امنیت شغلی پایین‌تر نسبت به استخدام رسمی

• عدم بهره‌مندی از برخی مزایای خاص نیروهای رسمی مانند پاداش‌های بلندمدت یا امکان انتقال آزاد

• محدودیت در شرکت در برخی دوره‌های آموزشی یا ارتقاء سمت

• پایان قرارداد ممکن است بدون تمدید و بدون الزام استخدام مجدد باشد

استخدام قراردادی

استخدام قراردادی نوعی از اشتغال است که در آن فرد با دستگاه اجرایی یا شرکت دولتی یا خصوصی، برای مدت مشخصی و با شرایط خاص مورد توافق، مشغول به کار می‌شود. این نوع استخدام بیشتر برای انجام کارهای موقت، پروژه‌ای، خدماتی یا پرسنل پشتیبانی کاربرد دارد.

استخدام قراردادی چیست

برخلاف نیروهای رسمی و پیمانی، کارکنان قراردادی تابع قانون کار هستند نه قانون مدیریت خدمات کشوری، و به همین دلیل شرایط شغلی، امنیت کاری، و مزایا در این مدل استخدام کمتر و محدودتر است.

معایب استخدام قراردادی

هرچند استخدام قراردادی در بسیاری از موارد راهی برای جذب سریع نیروست، اما این شیوه از اشتغال اشکالاتی جدی نیز دارد که در ایران همواره مورد انتقاد بوده است. از مهم‌ترین معایب آن می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

• نبود امنیت شغلی: قراردادها موقت بوده و به‌راحتی تمدید نمی‌شوند

• نداشتن دسترسی به مزایای بلندمدت مانند پاداش بازنشستگی یا سنوات رسمی

• تفاوت حقوقی چشم‌گیر با نیروهای رسمی حتی در صورت انجام کار مشابه

• نبود امکان ارتقا به سطوح بالاتر شغلی در بسیاری از نهادها

• وابستگی کامل به نظر کارفرما در تمدید قرارداد یا پرداخت مزایا

حقوق استخدام قراردادی

در استخدام قراردادی، حقوق کارکنان بر اساس توافق اولیه و در چهارچوب حداقل‌های قانون کار تعیین می‌شود. مزایایی مانند بیمه تأمین اجتماعی، سنوات، عیدی و مرخصی به افراد تعلق می‌گیرد، اما سطح دریافتی‌ها معمولاً پایین‌تر از سایر انواع استخدام است. در بسیاری از موارد، میزان افزایش حقوق سالانه این افراد نیز تابع مستقیم سیاست‌های داخلی سازمان است و قانون خدمات کشوری در آن‌ها اعمال نمی‌شود.

استخدام پروژه‌ ای

استخدام پروژه‌ای نوعی از اشتغال کوتاه‌مدت است که برای انجام یک پروژه خاص و در بازه زمانی مشخص از نیروهای متخصص استفاده می‌شود. این مدل بیشتر در شرکت‌های خصوصی، پروژه‌های عمرانی، فناوری اطلاعات و مهندسی دیده می‌شود.

استخدام پروژه‌ ای چیست

در ایران، این نوع استخدام تحت شمول قانون کار قرار دارد و نه تنها تاریخ پایان آن از ابتدا مشخص است، بلکه قرارداد به محض اتمام پروژه به پایان می‌رسد. مزایا و بیمه در این نوع قراردادها به‌صورت توافقی تعیین می‌شود و اغلب از مزایای رسمی یا پیمانی برخوردار نیستند.

استخدام پروژه‌ ای دورکاری

با گسترش اینترنت و تحول در الگوهای کاری، استخدام پروژه‌ای به شکل دورکاری نیز رواج یافته است. در این مدل، کارمند یا پیمانکار، وظایف پروژه‌ای خود را خارج از محل کارفرما انجام می‌دهد. این نوع همکاری به‌ویژه در حوزه‌هایی مانند برنامه‌نویسی، طراحی گرافیک، تولید محتوا و مشاوره بسیار رایج است. استخدام پروژه‌ای دورکاری به دلیل عدم الزام به حضور فیزیکی، برای کارفرما هزینه‌بر نیست و برای کارجو انعطاف‌پذیری بالایی به همراه دارد، اما در مقابل امنیت شغلی و پوشش بیمه‌ای ضعیف‌تری دارد.

استخدام ساعتی

استخدام ساعتی نوعی قرارداد کاری است که در آن نیروی انسانی بر اساس تعداد ساعات مشخص و محدود در طول روز یا هفته با کارفرما همکاری می‌کند. این نوع استخدام معمولاً برای مشاغل خدماتی، پاره‌وقت، یا کارهای غیرثابت کاربرد دارد.

استخدام ساعتی چیست

در ایران، قراردادهای ساعتی بیشتر برای اساتید حق‌التدریس، کارکنان مراکز تماس، خدمات نگهداری و پرستاری خانگی مورد استفاده قرار می‌گیرند. دستمزد در این شیوه به‌صورت ساعتی پرداخت می‌شود و مزایای قانونی محدودتر از استخدام‌های تمام‌وقت است.

استخدام آزمایشی

استخدام آزمایشی حالتی از ورود موقت به ساختار شغلی است که در آن فرد به مدت مشخصی (معمولاً بین ۳ تا ۶ ماه) به صورت مشروط مشغول به کار می‌شود تا صلاحیت‌، توانایی و هماهنگی او با سازمان مورد بررسی قرار گیرد.

استخدام آزمایشی چیست

این نوع استخدام معمولاً پیش‌زمینه‌ای برای استخدام رسمی یا پیمانی است. در طول دوره آزمایشی، عملکرد فرد توسط واحدهای منابع انسانی یا مدیریت ارزیابی می‌شود و در پایان دوره، سازمان تصمیم می‌گیرد که قرارداد فرد را قطعی کند یا خاتمه دهد.

طول مدت استخدام آزمایشی

در قوانین اداری ایران، مدت استخدام آزمایشی برای مشاغل مختلف بین ۳ تا ۶ ماه تعیین شده است. در مورد استخدام‌های رسمی، این دوره آزمایشی برای ارزیابی نهایی کارمند الزامی است. اگر در طول دوره آزمایشی، عملکرد فرد نامطلوب باشد، سازمان می‌تواند بدون الزام به تمدید یا تبدیل وضعیت، قرارداد را فسخ کند. در غیر این صورت، قرارداد به استخدام قطعی تبدیل می‌شود.

تبدیل استخدام آزمایشی به رسمی

اگر کارمند در طول دوره آزمایشی عملکرد قابل قبولی از خود نشان دهد، سازمان می‌تواند وضعیت او را به استخدام رسمی یا پیمانی تغییر دهد. این تبدیل وضعیت، معمولاً پس از ارزیابی عملکرد، بررسی حضور و تعهد، و تأیید صلاحیت عمومی توسط گزینش نهایی صورت می‌گیرد. پس از این مرحله، فرد به عنوان یک نیروی دائم‌الکار یا پیمانی در سازمان تثبیت می‌شود.

فرم استخدام آزمایشی

فرم استخدام آزمایشی شامل اطلاعات کامل فرد متقاضی، عنوان شغلی، مدت قرارداد آزمایشی، میزان حقوق، تعهدات طرفین و شرایط خاتمه قرارداد است. این فرم باید مطابق مقررات سازمان تدوین شده و توسط هر دو طرف امضا شود. معمولاً در این فرم، بندی برای ارزیابی عملکرد یا گزارش نهایی مدیریت نیز وجود دارد که مبنای تصمیم نهایی در مورد استخدام قطعی خواهد بود.

مزایای استخدام رسمی آزمایشی

استخدام رسمی آزمایشی به افراد این فرصت را می‌دهد که بدون درگیر شدن کامل در قرارداد بلندمدت، با محیط کاری و وظایف محوله آشنا شوند. همچنین این مدل به سازمان اجازه می‌دهد تا با ارزیابی دقیق‌تر، از استخدام نیروهای ناکارآمد جلوگیری کند. از مزایای دیگر این نوع استخدام می‌توان به فرصت آموزش در حین کار، دریافت حقوق طبق تعرفه رسمی و امکان تبدیل وضعیت به استخدام قطعی در صورت رضایت اشاره کرد.

فرق استخدام رسمی با پیمانی چیست

فرق استخدام رسمی با پیمانی در ایران، عمدتاً به سطح ثبات شغلی، نوع رابطه قانونی با دستگاه اجرایی، مزایای شغلی و نحوه تبدیل وضعیت خلاصه می‌شود. در استخدام رسمی، فرد پس از طی مراحل آزمون، گزینش و دوره آزمایشی، به‌عنوان کارمند دائمی در ساختار دولتی تثبیت می‌شود. اما در استخدام پیمانی، مدت قرارداد محدود (معمولاً ۵ ساله) است و تمدید آن منوط به ارزیابی عملکرد و نظر دستگاه مربوطه خواهد بود.

فرق استخدام رسمی با پیمانی

این تفاوت‌ها شامل موارد زیر است:

• ثبات شغلی: رسمی دائمی است، پیمانی مدت‌دار

• قانون حاکم: رسمی تابع قانون مدیریت خدمات کشوری، پیمانی نیز همین‌طور ولی با برخی محدودیت‌ها

• مزایا: مزایای بازنشستگی، ارتقا و سنوات در رسمی بیشتر است

• امکان انتقال: در استخدام رسمی، امکان انتقال به دیگر ادارات دولتی ساده‌تر است

استخدام رسمی یا پیمانی

سوالی که بسیاری از داوطلبان مطرح می‌کنند این است که «استخدام رسمی بهتر است یا پیمانی؟». پاسخ به این سوال به اهداف شغلی، روحیات فرد، و نوع سازمان بستگی دارد. اگر دنبال ثبات شغلی، ارتقا درون‌سازمانی و امنیت بلندمدت هستید، استخدام رسمی گزینه‌ی بهتری است. اما استخدام پیمانی برای ورود سریع‌تر به سیستم دولتی و کسب تجربه اولیه می‌تواند مفید باشد.

مزایای استخدام رسمی نسبت به پیمانی

نیروهای رسمی نسبت به پیمانی از مزایای گسترده‌تری برخوردارند، از جمله:

• حقوق و مزایای بیشتر

• بازنشستگی مطمئن‌تر با صندوق‌های خاص

• امکان ارتقا در ساختار مدیریتی

• ثبات شغلی و حذف نگرانی از تمدید قرارداد

• برخورداری از همه مزایای قانون خدمات کشوری

تفاوت استخدام رسمی و قراردادی

تفاوت اصلی بین استخدام رسمی و قراردادی در نوع رابطه کاری و امنیت شغلی است. استخدام رسمی رابطه‌ای دائمی و تابع قانون خدمات کشوری است، در حالی که استخدام قراردادی موقت، ناپایدار و تابع قانون کار است.
از نظر مزایا، رسمی دارای حقوق، مزایا، بیمه، بازنشستگی و ارتقاست، اما قراردادی‌ها معمولاً از این موارد محرومند و حقوقشان وابسته به قراردادهای کوتاه‌مدت است.

مزایای استخدام رسمی نسبت به قراردادی

مقایسه بین این دو نوع استخدام کاملاً به نفع استخدام رسمی است. مزایای آن شامل:

• امنیت کامل شغلی

• عدم نیاز به تمدید دوره‌ای قرارداد

• تعلق مزایای رفاهی، بیمه درمانی خاص و بازنشستگی

• افزایش حقوق بر اساس قانون مدیریت خدمات کشوری

• بهره‌مندی از فرصت‌های ارتقا و جابه‌جایی سازمانی

استخدام پیمانی و رسمی

در بسیاری از نهادهای دولتی، ابتدا افراد به‌صورت پیمانی جذب می‌شوند و در صورت عملکرد مناسب، پس از چند سال، امکان تبدیل وضعیت به رسمی برای آن‌ها فراهم می‌شود. این مسیر، رایج‌ترین روش ورود به بدنه‌ی استخدامی دولت است. به همین دلیل، بسیاری از استخدام‌ها به شکل «پیمانی منتهی به رسمی» طراحی شده‌اند تا کارفرما فرصت بررسی کامل داشته باشد.

مزایای استخدام پیمانی نسبت به قراردادی

در مقایسه با استخدام قراردادی، استخدام پیمانی از امتیازات زیر برخوردار است:

• قرارداد بلندمدت‌تر (5 ساله)

• پیروی از قانون مدیریت خدمات کشوری

• امکان رسمی شدن در آینده

• حقوق و مزایای کامل‌تر

• ساختار اداری مشخص و تعریف‌شده در بدنه‌ی دولت

فرق استخدام رسمی و پیمانی و قراردادی

این سه نوع استخدام در ساختار اداری ایران تفاوت‌های بنیادینی دارند:

• رسمی: دائمی، با مزایای کامل و امکان ارتقا

• پیمانی: مدت‌دار (5 ساله)، با امکان رسمی شدن در صورت صلاحیت

• قراردادی: موقت، تابع قانون کار، بدون امنیت شغلی بالا

برای داوطلبانی که به دنبال ثبات شغلی هستند، استخدام رسمی بهترین گزینه است. پیمانی مرحله‌ای بین استخدام قراردادی و رسمی است و قراردادی‌ها بیش از همه در معرض قطع همکاری هستند.

جمع‌ بندی

درک درست از انواع استخدام در ایران برای هر فردی که وارد بازار کار می‌شود، ضروری است. نوع استخدام مستقیماً بر حقوق، مزایا، امنیت شغلی و حتی مسیر پیشرفت کاری تأثیر می‌گذارد. چه کارفرما باشید و چه کارجو، آگاهی از تفاوت‌های این مدل‌ها می‌تواند مسیر تصمیم‌گیری‌تان را شفاف‌تر و آگاهانه‌تر سازد. با توجه به تغییرات مداوم در قوانین کار و شرایط اقتصادی، توصیه می‌شود همواره پیش از امضای قرارداد، نوع استخدام، تعهدات طرفین و مفاد قانونی مرتبط را به‌دقت بررسی کنید.

⏬مقالات پیشنهادی برای شما عزیزان⏬

اهمیت گردشگری در ایران

کار دانشجویی دورکاری

انواع شغل‌ های گردشگری

مطالعه بیشتر